Forum archeologii zawodowej - archeologia.org.pl

Uzytkownik

W Kłajpedzie trwa właśnie największa cykliczna konferencja archeoastronomiczna (http://muziejus.moletai.lt/seac/). To chyba dobry czas, żeby napisać parę słów o tej dyscyplinie, która budzi wielkie emocje i często przyciąga uwagę opinii publicznej.

Archeoastronomia to - zgodnie z nazwą - pogranicze archeologii i astronomii; celem tej dyscypliny jest rekonstruowanie wiedzy o niebie w społecznościach przedhistorycznych. Pokrewne dziedziny to etnoastronomia i historia astronomii.

Metoda archeoastronomii polega na możliwie dokładnym mierzeniu orientacji wybranych struktur na stanowiskach archeologicznych. Następnie azymuty w układzie horyzontalnym są przeliczane na deklinacje w układzie równikowym, które z kolei można interpretować jako pozycje gwiazd albo Słońca/Księżyca w określonym momencie cyklu i na danej szerokości geograficznej. W praktyce najczęściej wykrywane są kierunki przesileń lub równonocy, rzadziej lunistycja.

Samo wykrycie znaczącej orientacji nie wystarcza, bo może być ona zupełnie przypadkowa. W archeoastronomii funkcjonują w związku z tym dwa podejścia: statystyczne i kontekstualne. Podejście statystyczne jest indukcyjne: seria pomiarów orientacji większej liczby obiektów tego samego typu jest testowana statystycznie i na tej podstawie przyjmuje się lub odrzuca hipotezę o celowości orientacji. Podejście kontekstualne jest dedukcyjne: na podstawie wiedzy zewnętrznej buduje się i testuje model wyjaśniający (jeśli na przykład znajdujemy linię kamieni z wyrytymi przedstawieniami Słońca, możemy sprawdzić, czy orientacja linii wskazuje na przesilenie lub równonoc).

Sporadycznie archeoastronomowie zajmują się także interpretacją przedmiotów, które mogły być instrumentami obserwacyjnymi lub mieć jakiś związek z obserwacjami nieba. Ostatnio głośnym przykładem takiego przedmiotu jest dysk z Nebry (http://antiquity.ac.uk/ant/081/ant0810267.htm).

Na świecie jest kilkadziesiąt osób zajmujących się archeoastronomią, najbardziej znany Clive Ruggles z Leicester University (http://www.cliveruggles.net/). Również w Polsce jest grupa archeoastronomów zajmujących się głównie Ameryką Łacińską oraz Stanisław Iwaniszewski z PMA, który publikował na temat orientacji struktur neolitycznych z terenu Polski (http://www.edukacjawpolsce.pl/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=68&mode=thread&

order=0&thold=0 [link widoczny dla zalogowanych]).

Więcej informacji o archeoastronomii i towarzystwach naukowych zajmujących się tą dyscypliną można znaleźć na stronach:
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]

W Polsce chyba najgłośniejsza była sprawa orientacji kamiennych kręgów w Odrach, do tej pory wiele osób wierzy w interpretację Paula Stephana, który pomierzył kręgi i wyszło mu, że są zorientowane na solstycja (http://www.gwiazdy.com.pl/44_98/22.htm). Jednym z zadań archeoastronomów jest dementowanie takich mitów i naciąganych interpretacji (w przypadku kręgów w Odrach: M Ziolkowski, R Sadowski, K Piasecki, Stone rings of Northern Poland [in:] Archaeoastronomy in the Old World, ed. D.C. Heggie, Cambridge 1982, pp. 215–224).

Sama konferencja w Kłajpedzie obfituje w różne kurioza, ale warto było się na nią wybrać, bo tutaj widać wyraźnie jak nigdzie indziej różnice w sposobie myślenia między naukowcami ze wschodu (jest sporo Białorusinów) i z zachodu oraz między archeologami, etnografami i astronomami. To może być zaskakujące, ale ci ostatni mają największą skłonność do dryfowania w kierunku pseudonaukowego bełkotu (jako starszy przykład dostępny po polsku: parafraza artykułu Aleksandra Gurshteina pod adresem [link widoczny dla zalogowanych] zwłaszcza rozdział "gwiazdozbiory zodiakalne"). Z bieżącej konferencji tylko jeden smakowity cytat:

"Hercules will be shown as he might appeared with his club at the North Celestial Pole approximately 8000 BC"